Google DeepMind ra mắt Aeneas: Trợ lý AI giúp phục hồi văn bản La Tinh cổ

Aeneas là một hệ thống trí tuệ nhân tạo mở ra cánh cửa mới cho nhân loại trong hành trình phục dựng các văn bản Latin cổ bị hủy hoại. Với khả năng dự đoán nội dung bị mất và xác định nguồn gốc văn bản, Aeneas đánh dấu bước tiến vượt bậc trong ứng dụng AI vào khảo cổ học và nghiên cứu ngôn ngữ cổ. Cùng tìm hiểu cách Aeneas thay đổi cách nghiên cứu lịch sử trong bài viết dưới đây.

Google DeepMind ra mắt Aeneas

Aeneas là một mô hình AI được phát triển bởi DeepMind và Đại học Nottingham, và hợp tác với các nhà nghiên cứu từ Warwick, Oxford và Đại học AUEB. Tên gọi của Aeneas được đặt theo một anh hùng trong thần thoại La Mã, gợi nhắc đến hành trình dài đầy gian nan để tìm lại và bảo tồn di sản văn hóa cổ xưa.

Không giống các chatbot thông thường hay các mô hình ngôn ngữ tổng quát như ChatGPT, Aeneas được thiết kế chuyên biệt cho việc phục dựng văn bản Latin cổ, đặc biệt là các đoạn văn bị mất do thời gian hoặc hư hại vật lý. Đây là một bước tiến lớn trong lĩnh vực ứng dụng AI cho nhân văn học – một mảng ít được chú trọng nhưng có giá trị lịch sử rất cao.

Aeneas là một mô hình AI được thiết kế để phục dựng văn bản Latin cổ

• Tìm kiếm song song thông minh: Aeneas có khả năng phân tích và so sánh hàng loạt dòng chữ Latinh trong một kho dữ liệu khổng lồ. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu có thể thấy được mối liên hệ giữa các văn bản khác nhau, từ đó hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử, văn hóa mà chúng ra đời.
• Xử lý dữ liệu đầu vào đa phương thức: Aeneas là mô hình đầu tiên có thể xác định nguồn gốc địa lý của một văn bản bằng cách kết hợp cả dữ liệu văn bản và hình ảnh, ví dụ như hình chụp dòng chữ khắc trên đá hay kim loại. Điều này mở ra một hướng tiếp cận mới trong việc phân tích di sản văn hóa.
• Khôi phục văn bản bị thiếu không rõ độ dài: Một điểm đột phá của Aeneas là khả năng khôi phục những đoạn văn bị thiếu mà không cần biết trước độ dài bị mất. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc phục dựng các tài liệu cổ bị hư hỏng nặng.
• Hiệu suất vượt trội: Aeneas thiết lập một chuẩn mực mới trong lĩnh vực phục hồi văn bản cổ, với khả năng dự đoán chính xác thời điểm và địa điểm mà văn bản được viết - một bước tiến quan trọng trong nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học.

Aeneas giúp phục hồi văn bản La Tinh cổ, xác định thời gian, địa điểm lịch sử

Aeneas là mô hình AI tiên tiến được đào tạo trên bộ dữ liệu khổng lồ gồm hơn 176.000 văn bản La Tinh cổ, tương đương 16 triệu ký tự. Công nghệ này sử dụng mạng nơ-ron tạo sinh (generative neural network) để thực hiện ba nhiệm vụ chính:

• Phục hồi văn bản: Dự đoán và điền các phần văn bản bị mất, kể cả khi không biết độ dài của khoảng trống.
• Xác định địa lý: Phân loại nguồn gốc của văn bản thuộc một trong 62 tỉnh thành La Mã với độ chính xác 72%.
• Định niên đại: Ước tính thời gian tạo ra văn bản với sai số chỉ khoảng 13 năm.

Điểm nổi bật là Aeneas có thể đề xuất nhiều phương án phục hồi khác nhau, từ đó giúp các nhà nghiên cứu cân nhắc và đối chiếu với ngữ cảnh khảo cổ.

Aeneas được đào tạo trên bộ dữ liệu văn bản La Tinh cổ khổng lồ

Trước đây, việc phục hồi và phân tích các văn bản La Tinh cổ là một quá trình tốn thời gian, đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng và sự kiên nhẫn. Các nhà sử học phải so sánh từng mảnh văn bản với hàng trăm văn khắc khác, thường mất hàng tuần hoặc hàng tháng để tìm ra các manh mối phù hợp. Với Aeneas, quá trình này được rút ngắn đáng kể. 

Một ví dụ điển hình là văn bản Res Gestae Divi Augusti, bản khắc tự thuật của Hoàng đế Augustus. Dù chứa nhiều thông tin có cách viết cổ xưa, Aeneas đã phân tích thành công và đưa ra hai khoảng thời gian khả thi (10-1 TCN và 10-20 SCN), khớp với các cuộc tranh luận của giới sử học. Kết quả này không chỉ chứng minh khả năng của AI mà còn mang lại cái nhìn mới về một trong những văn bản quan trọng nhất của La Mã cổ đại.

Aeneas không nhằm thay thế các nhà sử học mà là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ, giúp họ tập trung vào việc phân tích và diễn giải thay vì các công việc thủ công. Với khả năng xử lý cả văn bản và hình ảnh, AI này có thể phân tích các chi tiết như phong cách khắc chữ hay đặc điểm vật liệu, từ đó đưa ra các dự đoán chính xác hơn về nguồn gốc và thời đại.

Aeneas thay đổi cách nhà sử học tiếp cận di sản văn hóa cổ đại

Trong tương lai, Aeneas sẽ tiếp tục được phát triển để hỗ trợ mạnh mẽ hơn trong việc bảo tồn di sản nhân loại - đặc biệt trong giai đoạn mà nhiều văn bản cổ đang đứng trước nguy cơ biến mất vĩnh viễn.

Aeneas không chỉ là một mô hình AI tiên tiến mà còn là cầu nối giữa hiện tại và quá khứ. Với khả năng phục dựng văn bản Latin cổ, xác định tác giả và cung cấp nhiều phương án diễn giải, Aeneas đang góp phần viết tiếp lịch sử nhân loại bằng chính trí tuệ của máy móc.